Dijital Mirasın Türk Hukukundaki Yeri ve Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
Günümüzde dijitalleşmenin hızla artmasıyla beraber, bireylerin yaşamlarının büyük bir kısmı çevrimiçi platformlarda geçmekte ve hayatlarını kolaylaştıran, güvenli bir şekilde gündelik işlerini hızlandıran bu platformların kullanımı her geçen gün artmaktadır. Bu durum, dijital varlıkların önemini artırmış ve miras hukuku alanında hem hukuki hem de pratik açıdan çeşitli sorunları beraberinde getirmiştir. Bu makalede, dijital varlıklar ve bu varlıkların miras hukuku kapsamında değerlendirilmesi incelenecektir.
Dijital varlıklar, bireylerin çevrimiçi ortamda sahip olduğu veya kontrol ettiği varlıkları ifade eder. Bunlar arasında e-posta hesapları, sosyal medya profilleri (Instagram,Facebook,X), dijital fotoğraf arşivleri,e-posta hesapları,dijital cüzdanlar ve kripto paralar(Bitcoin, Ethereum), online oyun hesapları ve dijital sanat eserleri gibi unsurlar yer almaktadır. Örneğin, kripto paraların uluslararası ödemelerde dahi kullanılmaya başlandığı görülmektedir. Bu varlıklar, miras bırakan açısından hem maddi hem de manevi değer taşıyabilir ve kullanıcılar bu değerleri koruma altına alacak hukuki güvencelere sahip olmak isteyebilir.
Dijital varlıkların miras bırakılması konusunda ülkemizde mevcut yeterli hukuki düzenlemeler bulunmamakla birlikte, birçok ülkede de bu alandaki çalışmalar yetersiz kalmaktadır. Dijital hizmet sağlayıcılarının kullanıcı sözleşmeleri, genellikle üçüncü şahısların hesaplara erişimini sınırlamaktadır. Bu durum, mirasçıların ölen kişinin dijital varlıklarına erişimini oldukça kısıtlamaktadır.
T.C. ANTALYA BAM 6. HUKUK DAİRESİ Esas-Karar No: 2020/1149 – 2020/905
Günümüzde dijital mal varlığının yadsınamaz ve göz ardı edilemez bir gerçeklik olduğu, kripto para adı verilen ve uluslararası ödemelerde dahi kullanılmaya başlanmış dijital sistemlerin var olduğu, astronomik reklam gelirleri sağlayan sosyal medya hesaplarının gün geçtikçe arttığı, YouTube ve benzeri dijital platformlarda yalnızca reklam geliriyle değil, ücretli üyelik sistemiyle de hizmet veren kanallar oluşturulduğu bir ortamda; dijital mal varlığı ve dijital miras ile ilgili olarak yasal bir düzenlemenin bulunmadığı, bu konuda yasal bir boşluk bulunduğu değerlendirilmiştir.Ayrıca dijital varlıkların şifrelenmiş olması ve özel anahtarların bilinmemesi durumunda, mirasçıların terekeye erişimi imkânsızlaşmaktadır. Özellikle kripto para cüzdanlarında özel anahtarların kaybı, varlıkların kalıcı olarak erişilemez olmasına neden olabilir. Ancak bu varlıklara erişimin sağlanabildiği durumlarda ise veri gizliliği yasalarının engelleriyle karşılaşılmaktadır.
Dijital varlıkların miras paylarına dahil edilmesi, mirasçıların bu varlıklara erişimini ve yönetimini kolaylaştırır. Bu kapsamda, bireylerin dijital varlıklarının envanterini çıkarması, bu varlıklara erişim bilgilerini güvenli bir şekilde saklaması ve vasiyetnamelerinde dijital varlıkların yönetimi konusunda açık talimat vermeleri, ölüm sonrasında mirasçıların murisin kişisel haklarını ve veri gizliliğini ihlal etmeden bu varlıklara erişimini kolaylaştıracaktır. Ayrıca, dijital varlıkların yönetimi için bir dijital vasiyet hazırlanması ve bir dijital vasiyet yürütücüsü atanması da çözümler arasında yer alabilir. Bu kişi, ölen kişinin dijital varlıklarının yönetimi ve dağıtımı konusunda yetkili olur.
Ayrıca kripto paralar, dijital varlıklar arasında özel bir yere sahiptir. Bu varlıkların merkezi bir kontrol yapısının olmaması ve yüksek güvenlik önlemleri, miras yoluyla devrini karmaşık hale getirebilir. Kripto paraların miras bırakılabilmesi için özel anahtarların güvenli bir şekilde saklanması ve mirasçılara erişim bilgilerinin sağlanması gerekmektedir. Aksi takdirde, bu varlıklar kalıcı olarak kaybedilebilir.
Hukuki düzenlemelerin yetersizliği, hizmet sağlayıcılarının politikaları ve veri gizliliği yasaları, mirasçıların dijital varlıklara erişimini zorlaştırmaktadır. Bu nedenle, bireylerin dijital varlıklarını miras planlamasına dahil etmeleri; bu varlıkların ölüm sonrası yönetimi ve dağıtımı açısından büyük önem taşımaktadır.
Ülkemizde bir düzenlemenin bulunmuyor olması, diğer ülkelerdeki emsal örneklere yönelerek çıkarılması gereken yasa ve yapılması gereken düzenlemeler konusunda yol gösterici olabilir. Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği ve Birleşik Krallık gibi ülkeler, dijital varlıkların ölüm sonrası terekeye dahil edilmesi hususunda bazı düzenlemelere sahiptir.
RUFADAA (Gözden Geçirilmiş Tekdüzen Emanetçi Dijital Varlıklara Erişim Yasası), Amerika’da farklı eyaletlere göre ULC tarafından geliştirilmiş, mirasın yöneticisine veya bir avukata, birinin ölümünden veya güçsüzlüğünden sonra hesaplarına erişim imkânı sağlayan bir yasadır. Geleneksel olarak bir mirasın yöneticisine veya bir mütevelliye, birinin maddi varlıklarını yönetirken verilen yetkiyi, dijital varlıklarını da kapsayacak şekilde genişletir. Yalnızca vefat edenin açıkça onay vermesi durumunda, bir mütevelli yöneticisine e-postalar, sohbetler gibi elektronik iletişimlerin içeriğine erişim sağlanabilir. Erişimi sağlaması gereken ve bilgiyi muhafaza etmekle yükümlü programlar bir bilgi sunmuyorsa, RUFADAA bir sonraki eylem yolunun yasal belgelere bakmak olduğunu belirtir. Bu belgeler bir vasiyetname, emanet veya vekâletname olabilir. Bir kişinin dijital miras planı, bir icracıya veya emanetçiye bir veya daha fazla belirli hesaba erişim izni verebilir. Dijital miras planı ayrıca birinin çevrim içi hesaplarına erişimi kısıtlayabilir.
Bir diğer örnek olan GDPR (General Data Protection Regulation), Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 8. maddesini kaynak alarak oluşturulmuş, özel hayatın gizliliği ve ailenin korunması gibi temel konuları düzenleyen Avrupa Birliği yasasıdır. Günümüzde en detaylı kişisel verileri korumaya yönelik düzenleme olarak öne çıkmaktadır. Ülkemizde Kişisel Verilerin Korunması Kanunu, bu yasaya en yakın düzenleme olarak gösterilebilir; ancak dijital varlıkların düzenlenmesi konusundaki boşluğu ancak TMK madde 1’de yer alan “Hâkimin Hukuk Yaratması” ilkesiyle doldurabiliyoruz. Hukuki belirsizliklerin ortadan kaldırılması adına dijital çağın ihtiyaçlarına uygun kanunlar ve düzenlemeler yapmak son derece önem arz etmektedir.
Kaynakça
1. GÜNAY, E. (2020). Kripto Paraların Miras Yoluyla İntikali. Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Kazancı Hakemli Hukuk Dergisi, (1), 45-70.
2. Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (KVKK) – 6698 sayılı Kanun, Resmî Gazete Tarihi: 7 Nisan 2016, Sayı: 29677.
3. Türk Medeni Kanunu (TMK), Madde 1 ve ilgili hükümler.
4. T.C. Antalya BAM 6. Hukuk Dairesi, E: 2020/1149, K: 2020/905.
5. General Data Protection Regulation (GDPR) – Regulation (EU) 2016/679 of the European Parliament and of the Council.
