Menfi tespit davası İcra İflas Kanunu madde 72’de düzenlenmiştir. Menfi tespit davasının amacı kısaca borçlunun borcunun olmadığını tespitidir. 

Menfi tespit davası icra takibinden önce ya da icra takibinden sonra açılabilecektir. Menfi tespit davasının açılma zamanına göre bazı şartlar getirilmiştir. Aşağıda bu şartlar ele alınacaktır. Bu şartlara geçmeden önce genel şartlara bakmakta fayda olacaktır.

1. Menfi Tespit Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme 

Menfi tespit davası borçlu tarafından alacaklıya karşı açılır. Görevli mahkeme asliye hukuk mahkemesi olmakla beraber yetkili mahkeme davanın açılma zamanına göre farklılık arz etmektedir. İcra takibinden önce açılması durumunda yetkili mahkeme davalının yerleşim yeri mahkemesi iken, icra takibinden sonra açılacak olan menfi tespit davasında yetkili mahkeme takibi yapan icra dairesinin bulunduğu yer mahkemesi olacaktır.  

1. Menfi Tespit Davasında Arabuluculuk Şartı 

05 Nisan 2023 tarih ve 32154 sayılı Resmî Gazetede yayımlanan 7445 sayılı İcra ve İflas Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 31, 34, 36, 37, 38 ve 41. maddeleri 01 Eylül 2023 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Bu kapsamda; 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunun 4. maddesinde ve diğer kanunlarda belirtilen ticari davalardan, konusu bir miktar para olan alacak, tazminat, itirazın iptali, menfi tespit ve istirdat davalarında, dava açılmadan önce arabulucuya başvurulmuş olması 01 Eylül 2023 tarihinden itibaren dava şartıdır.

1. İcra Takibinden Önce Açılan Menfi Tespit Davası 

İcra takibinden önce menfi tespit davası açılabilmesi için borçlunun kendisine karşı icra takibi başlatılacağı hususunda ciddi tehlikesi olması gerekir. Ancak sadece alacaklının icra takibi başlatmış olması borçlunun menfi tespit davası açmasında bir hukuki yarar teşkil etmeyecektir. Örneğin, alacaklı hiçbir senede vs. Dayanmadan ilamsız icra takibi başlatmışsa borçlunun burada menfi tespit davası açmasında bir hukuki yararı olmayacaktır. Çünkü borçlu “borcum yoktur” şeklinde itiraz edip takibi durdurma imkanına sahiptir. Ancak alacaklının elinde senet yahut İcra İflas Kanunu md. 68 anlamında bir belge var ise artık burada borçlunun menfi tespit davası açmasında hukuki yararının olduğundan söz edilebilecektir. 

1. İcra Takibinden Önce Açılan Menfi Tespit Davası İcra Takibini Durdurur Mu ? 

Kural olarak menfi tespit davası açılmış olması icra takibini durdurmayacaktır. Ancak icra takibinden önce açılan menfi tespit davasında borçlu alacak miktarının %15’inden az olmamak üzere bir teminat yatırırsa ve icra takibinin durmasını talep ederse davaya bakan mahkeme bu hususta ihtiyati tedbir kararı verebilir. 

1. İcra Takibinden Sonra Açılan Menfi Tespit Davası 

Borçlu kendisine karşı başlatılan takibe itiraz ederek de takibi durdurabilir, ayrıca menfi tespit davası açarak da borçlu olmadığını mahkeme kararıyla tespit ettirebilir. 

Şöyle ki takip aşamaları olarak, öncelikle borçluya karşı bir icra takibi başlatılır ve bir ödeme emri gönderilir. Borçlu eğer borcu yoksa bu ödeme emrine 7 gün içinde itiraz etmelidir. Eğer ki borçlu 7 gün içinde itiraz etmezse takip kesinleşir. Bu nokta da borçlu, borcu olmadığını ispatlamak için menfi tespit davası açma imkanına sahiptir. 

İcra İflas Kanunu m. 89/3 kapsamında 1. haciz ihbarnamesi, 2. haciz ihbarnamesi ve son olarak 3. haciz ihbarnamesi gönderilir. Eğer 3. kişi bu ihbarnamelere itiraz etmezse borç kesinleşir. Bu noktada artık üçüncü kişi 15 gün içinde menfi tespit davası açıp borçlu olmadığını ispat edebilir. Burada süreye dikkat etmek çok önemli bir husustur. 

İcra takibinden sonra açılan menfi tespit davasında icra takibini durdurma imkanı yoktur. Ancak borçlu alacak miktarının en az %15’ini teminat göstererek icra veznesindeki paranın alacaklıya verilmesini engelleyebilir. Bu noktada takip ilerlemeye devam eder ancak para davanın sonuna kadar bekletilir eğer ki dava kaybedilirse gecikmeden doğan zarar da tazmin edilir. 

1. Menfi Tespit Davasında Zamanaşımı ve Dava Açma Süresi 

İcra İflas Kanunu m. 72 bakımından  göre menfi tespit davası açmak için herhangi bir zamanaşımı ve dava açma süresi yoktur. Ancak İcra İflas Kanunu m. 89 bakımından 15 günlük bir dava açma süresi vardır. 

1. Menfi Tespit Davasında Tazminat 

Eğer menfi tespit davası kabul edilirse ve davacının bu yönde bir talebi olması ayrıca davalı da takibinde kötü niyetli ise davacı davalıdan %20 oranında tazminat alır.   Davanın kabulü ile beraber başlatılmış olan bir icra takibi varsa derhal durur ve kararın kesinleşmesi ile birlikte sona erer. Davalının mallarının üzerinde haciz varsa haciz kalkar, mallar satılmış ise satış bedeli davacıya geri ödenir. Eğer itirazın kaldırılması gibi bir aşamaya geçilmiş ise borçlu aleyhine verilen para cezası ve tazminat varsa bunlar da kalkacaktır. 

Eğer menfi tespit davası reddedilirse kimsenin talebi olmadan davacı davalıya en az %20 oranında tazminat öder. Davalı taraf bir icra takibi başlatmış ancak ihtiyati tedbir sebebiyle bu takip durmuş ise davanın reddi ile takip devam eder. Borçlu aleyhine hükmedilen tazminat veya para cezası varsa ve menfi tespit davasından ötürü bekletilmişse bunlar tahsil edilir.